Motor yağlarında Toplam Baz Sayısı (TBN) nedir ve neden önemlidir?

Motor yağında Toplam Baz Sayısı (TBN), yağın yakıtlardaki asitleri ne ölçüde nötralize edebildiğini belirtir. Yanma meydana geldikten sonra asitler oluşur ve kullanılan yakıtta başlangıç kükürt içeriğine ve yanmanın tam veya eksik yanma olmasına bağlıdır. Bu asitlerin motora zarar vermesini ve korozyona yol açmasını önlemek için, diğer şeylerin yanı sıra, uygun bir TBN içeriğine sahip olan bir motor yağı kullanılması önerilir. TBN değeri, motor yağlarını karşılaştırırken göz önünde tutulması gereken önemli bir değerdir.

Wolf Oil’de Kıdemli Teknik ve Eğitim Yöneticisi olan Johan Van Hove, TBN’nin tam olarak ne olduğunu, neden önemli olduğunu ve tarım, inşaat ve madencilik alanında kullanılan ağır makinelerinizi daha iyi korumak için en iyi şekilde nasıl kullanılacağını açıklıyor.

Kötü bir Toplam Baz Sayısı (TBN), kötü bir motor koruması demektir

Johan, daha iyi anlaşılması için TBN’nin aslında ne olduğunu ve güvenilir bir motor performansına nasıl katkıda bulunduğunu açıklıyor. “TBN veya Toplam Baz Sayısı, gram yağ başına miligram potasyum hidroksit (mg KOH/g) olarak ölçülen bir değerdir. Yakıtta bulunan ve yakıtın yanması sonucunda oluşan asitleri nötralize etmek için motor yağının ne kadar alkali rezervi içerdiğini sayısallaştırır. Bu asitler ve özellikle kükürt türevi bileşikler kontrol altında tutulmadığı takdirde oldukça aşındırıcı olabilmektedir.”

TBN, yağ performansının tek göstergesi değildir ama ağır hizmet motoru uygulamalarında önemli bir göstergedir. “Tipik yeni bir motor yağının Toplam Baz Sayısı 6 ile 13 mg KOH/g aralığındadır. Johan, “Ağır hizmet uygulamaları için TBN çoğunlukla 10 civarındadır ve 13’ün üzerindeki değerler yüksek kabul edilebilir” diye açıklıyor. “Daha yüksek bir TBN daha fazla asit nötralizasyon kapasitesi anlamına gelir. Özellikle sert koşullar altında çalışan yol dışı makinelerinde pistonlar, yataklar ve gömlekler gibi kritik motor parçalarının asidin neden olduğu aşınmadan ve korozyondan korunmasında temel bir öneme sahiptir.”

Toplam Baz Sayısı: büyük etkiye sahip küçük bir katkı maddesi

Johan, motor yağındaki TBN katkı maddelerinin ortalama yüzdesini ve bunun toplam maliyetteki etkisini inceleyerek “Motor yağı tipik olarak iki ana unsurdan oluşur: bir baz yağ (hacmin yaklaşık %80’ini oluşturur) ve yağ türüne ve uygulamaya bağlı olarak özel katkı maddeleri (yaklaşık %20)” diye açıklıyor.

“Bu %20’lik bölümde TBN hacmin yalnızca küçük bir fraksiyonunu temsil eder ve her zaman için, motor performansı için yararlı olan diğer bileşenleri içeren bir performans katkı maddesi güçlendirici paketinin bir parçasıdır. TBN esas olarak, asitleri nötralize etmek için tasarlanmış olan deterjanlardan oluşur. Maliyet bakımından, bu, yağın toplam fiyatının yalnızca küçük bir kesri kadar bir paya sahiptir. Bir sonuç olarak, yeterli TBN içeren bir yağa yatırım yapılması motor korumasına ve toplam sahip olma maliyetine önemli bir etkide bulunabilecek olan nispeten düşük maliyetli bir karardır.”

Motor yağında TBN tükenmesinin nedenleri

Johan, “Motor yağındaki TBN’nin zamanla azalmasının nedeni, asitleri nötralize etme görevini yerine getirmesidir” diye vurguluyor. “Ancak TBN tükenmesinin temel nedeni yakıt kalitesidir ve özellikle yakıttaki başlangıç kükürt içeriğidir. Etki eden diğer etkenler arasında motor tasarımı, enjeksiyon teknolojisi, çalışma sıcaklığı ve motorun sürekli veya aralıklı şekilde kullanılması yer almaktadır. Modern yakıtlar gittikçe daha az kükürt içerdiği için asit yükü eski yakıtlara kıyasla önemli ölçüde düşüktür ve bu da yağın TBN rezervinin genişlemesine yardımcı olur. Yine de, tarım, inşaat ve madencilik alanlarında olduğu gibi güç veya değişken koşullarda beklenenden daha hızlı tükenme meydana gelebilir.

Yüksek TBN seviyeleri ne zaman maksimum değer sağlar?

Yüksek TBN seviyeleri, sıklıkla yüksek kükürt içeriği ile birlikte yakıt kalitesinin düşük olduğu Afrika, Asya, Rusya, Güney Amerika ve Orta Doğu gibi pazarlarda özellikle değerlidir. Bunlar ayrıca, Avustralya ve Amerika’da uzak madencilik veya tarım işletmeleri gibi uzun veya öngörülemeyen bakım aralıklarına sahip bölgelerde ve aşırı sıcaklıklar veya yoğun toz içeren zorlu ortamlarda ek koruma sağlar. Bu güçlüğün özellikle belirgin olduğu Afrika’ya daha yakından bakalım. Aşağıdaki haritada, birçok Afrika ülkesinde hâlâ 500 ppm’nin üzerinde olan ve hatta bazılarında 2.000 - 5.000 ppm aralığında bulunan dizel kükürt seviyeleri ile çalışıldığı açıkça görülmektedir. Kükürt yandığı zaman asidik yan ürünler ortaya çıkar ve bunlar yağın çabucak bozar ve motor aşınmasını hızlandırır. Bu durum yüksek sıcaklıklar, tozlu ortamlar ve sınırlı şekilde düzenli bakım erişimi ile birleştiği zaman daha yüksek TBN’li yağlar gerekmesini nedeni açıkça ortaya çıkar: Bunlar fazlalık asitleri nötralize etmek, yağı kararlı durumda tutmak, korozyona karşı korunmak ve motorların servis aralıkları arasında güvenilir şekilde çalışmaya devam etmesini sağlamak için temel öneme sahiptir.

Kaynak: BM Çevre Programı, https://www.unep.org/global-sulphur-levels, 2025

TBN izlemesi laboratuvar testleri gerektirir

TBN nasıl izlenir ve yağ değiştirmeye gerek olup olmadığına nasıl karar verilir? Johan, “Bunu tahmin edemezsiniz, koklayamazsınız veya yağın rengine göre karar veremezsiniz” diye vurguluyor. “Bunu laboratuvar analizleri yaparak ölçmek zorundasınız. Wolf Oil, POLARIS Laboratories^® ile partner oldu. Bu laboratuvar, TBN seviyelerini doğru olarak belirlemek için ASTM D2896 kullanıyor. Laboratuvar sonuçlarını teslim etme süresi genellikle 1-2 iş günüdür. Motor yağı genellikle, TBN değeri yağın orijinal TBN içeriğinin yaklaşık %25’ine ulaştığı zaman değiştirilmelidir. Bu eşik, laboratuvarların Ciddiyet 3 olarak tanımladığı değere karşılık gelir.”

Johan, tarım, inşaat ve madencilik ekipmanları gibi ağır hizmet uygulamaları bakımından, yüke ve çalışma koşullarına (sıcaklık, nem…) bağlı olarak 250 ila 500 çalışma saatinde bir yağ örneklemesi yapılmasını öneriyor. “Düzenli yağ izlemesi ve yağ analizi, hızla tükenmenin erken belirtilerini yakalamanın ve beklenmedik atıl kalma süresini önlemenin tek yoludur.”

Ve, motor yağına TBN katkı maddeleri eklemek ne sonuç verir? Johan buna kesinlikle karşı çıkıyor: “Motor yağında bulunan katkı paketleri dikkatle dengelenir. Eskimiş yağa yeni bileşenler eklenmesi uyumluluk sorunlarına yol açabilir ve yağın bozulmasını hızlandırabilir ve motor korumasını tehlikeye sokabilir.”

Yağ laboratuvar testi hizmetlerimiz hakkında daha fazla bilgi edinmek ister misiniz? LubriScan’ı keşfedin

Sonuç olarak: TBN akılda tutulması gereken bir sayıdır

Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki TBN motor yağının önemli etkiye sahip küçük bir bileşenidir. Sıradan bir laboratuvar ölçümü gibi görünebilir ancak motor yağı ömrünün belirlenmesinde, motorların aşınmaya karşı korunmasında ve toplam filo maliyetinde kritik bir öneme sahiptir. Filo yöneticileri uygun yağ izlemesi yaparak ve yağı zamanında değiştirerek beklenmedik atıl kalma süresini azaltabilir, yağ değiştirme aralıklarını uzatabilir ve sonuç olarak toplam sahip olma maliyetlerini düşürebilir.

“Motorlarınızı korumak işiniz için değerli ise izlenmesi gereken 1 numaralı parametre TBN’dir.” Johan Van Hove, Kıdemli Teknik ve Eğitim Yöneticisi, Wolf Oil

Wolf madeni yağları: Daha yüksek TBN, daha güçlü koruma

Ağır hizmet uygulamaları için standart sayı 10’dur ama Wolf bunun ötesine geçmektedir. Tarım, inşaat, madencilik ve bayındırlık işlerinde ekipman için özel olarak yüksek performanslı yağlar geliştirdik. Bu formülasyonlar, önemli ölçüde yüksek TBN değerleri sayesinde zorlu koşullarda ve yakıt kalitesinin düşük olduğu bölgelerde maksimum koruma sağlar:

• Wolf Vitaltech 15W40 Extra (15,3 mg KOH/g TBN değeri)
• Wolf CORS 15W40 (15,4 mg KOH/g TBN değeri)